Het Markermeer is een uniek Natura 2000-gebied waar mens en natuur elkaar ontmoeten. Van serene natuur tot actieve watersporten. Deze plek biedt voor ieder wat wils. Maar hoe houd je al deze wensen en waarden in balans? Ecologen Paul van Veen en Madeleine den Hartog vertellen hoe Rijkswaterstaat hard werkt om dit evenwicht te bewaren.

‘Het Markermeer is eigenlijk nog maar een jong ecosysteem’, begint Madeleine. ‘Tot 1932 maakte dit water nog deel uit van de zoute Zuiderzee. Maar met de aanleg van de Afsluitdijk veranderde alles: het water werd zoet en de ecologie begon te veranderen. De balans tussen  bodem, water, planten en dieren is dus nog steeds in ontwikkeling. Daarom is de bescherming hiervan zo belangrijk.’ Uitzonderlijk aan deze plek zijn de grote aantallen vogels die hier samenkomen om te broeden en te rusten. ‘Dit gebied is een overwinteringsplek voor enorme aantallen trekvogels’, legt Paul uit. ‘En dan praten we over maar liefst tienduizenden vogels. Soorten zoals de kuifeend, smient en grote zaagbek vinden hier voedsel en rust  .’ Dit maakt het Markermeer een cruciaal gebied en is mede hierom als Natura 2000-gebied beschermd door de Europese richtlijn.

Een geliefd gebied door vogels en mensen

‘De situatie is voor de meeste vogelsoorten nog verre van ideaal. Rust is hiervoor erg belangrijk. Zonder rust kunnen vogels niet herstellen van hun lange trektochten of zich voorbereiden op het broedseizoen’, licht Paul verder toe. ‘Die rust is bij het Markermeer niet altijd vanzelfsprekend. Naast dat vogels namelijk dol zijn op dit gebied, is het ook voor de mens een geliefde plek. Zo zijn watersporten zoals kitesurfen en zeilen op het Markermeer erg populair.’ Madeleine: ‘Het is goed dat de omgeving geniet van dit prachtige stukje Nederlandse natuur, maar dit vraagt wel om goede afstemming. Een vlieger van een kitesurfer kan bijvoorbeeld vogels verstoren binnen een straal van 700 meter. Voor vogels lijkt zo’n vlieger op een roofvogel, wat bij hen enorme stress kan veroorzaken.’

Wat doet Rijkswaterstaat voor het Markermeer?

Om die balans te bereiken, werkt Rijkswaterstaat aan een aantal maatregelen om het gebied te beschermen, behouden en herstellen. Belangrijk, aangezien Rijkswaterstaat de grootste beheerder van het Markermeer is. Dit gebeurt onder andere via het Natura 2000-beheerplan. Hierin staan concrete maatregelen om de natuurwaarden van het Markermeer te beschermen en vergroten. In de komende jaren evalueert en vernieuwt Rijkswaterstaat het plan. Er wordt gekeken naar wat goed werkt, wat beter kan en welke aanvullende maatregelen nodig zijn om het gebied te beschermen. Op basis hiervan actualiseren we het beheerplan.

Maatregelen voor een goede balans

De meeste maatregelen in het beheerplan richten zich op het verbeteren van het leefgebied en op het bieden van rust aan de vogels. Zo kan de natuur haar eigen gang gaan en zich ontwikkelen. Madeleine: ‘De ruimte voor recreatie vinden we belangrijk, maar het mag niet ten koste gaan van de rust voor de dieren. Daarom werken we als Rijkswaterstaat samen met het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur om bepaalde gebieden af te sluiten voor recreanten, via een Toegangbeperkend Besluit. Bovendien stelde de recreatiesector een gedragscode op voor recreanten om de rust voor vogels te waarborgen. De evaluatie van deze gedragscode maakt deel uit van de bredere evaluatie van het beheerplan.’

De maatregelen gaan ook over het beschermen en instandhouden van broedplaatsen van vogelsoorten zoals de visdief. Kaderrichtlijn Water (KRW) en Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) voeren daarnaast ook inrichtingsmaatregelen uit. Dit zijn maatregelen zoals de aanleg van nieuwe leef- en paaigebieden, en het wegnemen van barrières voor trekvissen. Zo kunnen soorten als de paling vrij bewegen. 

De natuur in kaart brengen

‘Hoe we meten of het goed gaat met het gebied? Dat doen we door de verschillende vogelsoorten en hun aantallen te tellen’, legt Paul uit. ‘Om dit in kaart te brengen, stappen we letterlijk een vliegtuig in. Tijdens het tellen letten we voornamelijk op vogels die onder de Europese Vogelrichtlijn vallen. Zo krijgen we een goed beeld van de verschillende populaties. Hierbij houden we uiteraard rekening met de rust voor de vogels. We vliegen niet te laag, want dan verstoren we ze.’ Glimlachend voegt hij toe: ‘En uiteraard ook niet te hoog, want dan kunnen we ze niet goed tellen.’ 

Evenwicht bewaren

Madeleine: ‘Uiteindelijk draaien het beheerplan en de maatregelen om het bereiken en behouden van een gezond ecosysteem. Met de mens en natuur in balans, zorgen we voor een veerkrachtig Markermeer dat nog jaren mee kan. Mensen genieten graag van dit gebied, en dat moet ook kunnen. Maar we blijven als mens te gast in de natuur.’

Met beheerplannen, monitoring en door samen te werken zorgt Rijkswaterstaat dagelijks voor het behoud van dit unieke gebied. Want of je nou komt om vogels te bewonderen, te zwemmen, of te kitesurfen: het Markermeer blijft een plek om te koesteren.